Specustawa: wstrzymanie biegu terminów sądowych i procesowych

Specustawa: wstrzymanie biegu terminów sądowych i procesowych

utworzone przez | 23 kwietnia, 2020 | COVID-19, LITIGATION

Czytaj: < 1 min

stan aktualny na dzień 23.04.2020 r., godz. 23:30 

Jednym z istotniejszych uregulowań wprowadzonych przepisami tzw. ustawy antykryzysowej
z dn. 2.03.2020 r., a konkretnie przepisami ustawy zmieniającej, która weszła w życie 31.03.2020 r., jest wstrzymanie biegu terminów sądowych i procesowych.

Przepisy te objęły również terminy postępowania karnego, a nadto przepisy prawa karnego materialnego dotyczące przedawnienia.

Zgodnie z art. 15zzs ust. 1 pkt. 3-5 ustawy antykryzysowej, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu Covid-19:

bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach karnych, postępowaniach karnych skarbowych i postępowaniach w sprawach o wykroczenia, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

Wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów nie dotyczy jedynie terminów w tzw. sprawach pilnych (np. sprawach w przedmiocie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania).

W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu Covid-19 nie biegnie również przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia (art. 15zzr ust. 6 ustawy antykryzysowej).

Rozwiązanie to może budzić pewne wątpliwości. Należy bowiem zauważyć, że na podstawie przepisów ustawy antykryzysowej mogą toczyć się procesy w sprawach, które prezes właściwego sądu uzna za pilne (np. stwierdzając, że wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości). Również w takich sprawach bieg przedawnienia karalności będzie wstrzymany, pomimo że postępowanie będzie prowadzone.

Tymczasem, jak należy uznać, ratio legis wstrzymania biegu przedawnienia związane jest z niemożnością prowadzenia postępowania karnego, co w takim przypadku nie będzie miało miejsca. 

Jacek Błachut SPCG

dr Jacek Błachut

adwokat
Counsel

Tarcza 2.0 uchwalona – zmiany w prawie pracy

Tarcza 2.0 uchwalona – zmiany w prawie pracy

utworzone przez | 17 kwietnia, 2020 | COVID-19, LABOUR LAW

Czytaj: 8 min

współpraca redakcyjna i nadzór merytoryczny: mec. Adam Kostrzewa, Partner

stan aktualny na 17.04.2020 r., godz. 16:00 

 

Sejm uchwalił właśnie ostateczny tekst ustawy, która w mediach określana jest mianem „Tarczy antykryzysowej 2.0”. Choć w niektórych przekazach (również rządowych) bywa ona również określana jest jako tzw. „tarcza antykryzysowa 1.1”. Dlatego dla uniknięcia wątpliwości wskazujemy, że chodzi o ustawę z dnia 16/17 kwietnia br. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2.

W tym wpisie będziemy ją określać roboczo jako „Tarcza 2.0”. Ustawa ta miała na celu skorygowanie i poprawę rozwiązań przewidzianych Tarczą 1.0, choć w swej treści określa również zasady wsparcia dla przedsiębiorców opierające się o instrumenty dłużne oferowane przez Agencję Rozwoju Przemysłu.

SPCG – Kancelaria prawna świadczymy kompleksowe usługi doradcze w zakresie indywidualnego i zbiorowego prawa pracy.

Jednocześnie wskazujemy, że przyjęta dziś przez Sejm Tarcza 2.0 nie dotyczy głośnego programu rządowego określanego jako tzw. „tarcza antykryzysowa 3.0” (lub tarcza finansowa). Ten program polegać ma na uzyskaniu w znacznej części bezzwrotnych subwencji z Polskiego Funduszu Rozwoju, po spełnieniu takich warunków jak m.in. utrzymanie zatrudnienia i utrzymania działalności. Rozwiązania te zostaną uruchomione przez Rząd po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej, a o ich szczegółach piszemy w odrębnym artykule autorstwa mec. Grzegorza Kelera.

W niniejszym artykule chcielibyśmy przybliżyć Państwu istotniejsze z punktu widzenia pracodawców zmiany wprowadzone Tarczą 2.0. Już w tym miejscu zaznaczamy, że przepisy tej ustawy nie zmieniają istotnie dotychczasowego modelu pomocy, a mają one bardziej charakter techniczny oraz częściowo uwzględniający postulaty rynku.

ZMIANY W DOFINANSOWANIU WYNAGRODZEŃ Z FGŚP (art. 15g specustawy) 

1. Szerszy krąg podmiotów mogących skorzystać z pomocy

Przepisy Tarczy 1.0 stanowiły, że z rozwiązania przewidzianego w art. 15g specustawy mogli skorzystać tylko przedsiębiorcy.

Przepisy Tarczy 2.0 rozszerzają krąg podmiotów, które mogą skorzystać z tego rozwiązania również o:

  • organizacje pozarządowe w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
  • podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
  • państwowe osoby prawne w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

Dla wszystkich tych podmiotów warunki uzyskania pomocy są takie same jak dotychczas dla przedsiębiorców i nie uległy one zmianie. Szczegóły dotyczące tego rozwiązania omówiliśmy szerzej w poprzednim artykule z 31/03/2020.

2. Obniżenie wymiaru czasu pracy o mniej niż 20% będzie dopuszczalne

Z dotychczasowego brzmienia art. 15g ust.8 specustawy wynikało, że możliwe było „obniżenie wymiaru czasu pracy o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu…”.

Wykładnia tego przepisu budziła wątpliwości, choć powszechnie przyjmowano, że wartość o jaką można było obniżyć wymiar czasu pracy jest sztywna i zawsze musi wynosić 20%. W konsekwencji stosując ten mechanizm pomocowy nie było możliwe obniżenie wymiaru czasu pracy np. o 10% czy 15%. Na gruncie takiego brzmienia przepisu spotykaliśmy się również z odmiennymi interpretacjami.

Tarcza 2.0 nowelizuje ten przepis w ten sposób, że będzie możliwe „obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika maksymalnie o 20%”.

Ta na pozór kosmetyczna zmiana ma jednak istotne konsekwencje praktyczne. Przy takim brzmieniu przepisu nie powinno już budzić żadnych wątpliwości to, że pracodawcy mogą działać bardziej elastycznie obniżając wymiar czasu pracy pracownikom, w zależności od ich rzeczywistych potrzeb.

Niestety przepisy Tarczy 2.0 nadal nie wprowadzają zmian w zakresie obniżenia wymiaru czasu pracy o więcej niż 20%, czy też w zakresie obniżenia go do wartości niższej niż 0,5 etatu.

3. Krótszy okres ochronny pracowników objętych dofinansowaniem przed wypowiadaniem im umów z przyczyn ich niedotyczących

Z praktycznego punktu widzenia, w wielu przypadkach na decyzję o tym, czy i w jakim zakresie skorzystać z dofinansowania do wynagrodzeń pracowników wpływ ma istnienie zakazu wypowiadania umów o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników. Obowiązywanie tego zakazu w przypadku korzystania ze środków FGŚP wynika wprost z odesłania art. 15g ust 17. Przepis ten w Tarczy 1.0 brzmiał następująco do: „do wypłaty i rozliczania świadczeń, o których mowa w ust. 1, oraz środków, o których mowa w ust. 2, stosuje się odpowiednio przepisy art. 7-16 ustawy z dnia 11 października 2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy, z wyjątkiem art. 8 ust. 3 pkt 8 tej ustawy, oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy.”

Krótko mówiąc, na podstawie przepisów Tarczy 1.0 zakaz ten miał trwać przez okres pobierania dofinansowania oraz dodatkowo przez odpowiadający mu okres po zakończeniu dofinansowania. W skrajnych przypadkach (przy dofinansowaniu na 3 miesiące i uwzględnieniu 3 miesięcznego okresu wypowiedzenia) rozstanie z pracownikiem z przyczyn leżących po stronie pracodawcy byłoby możliwe najwcześniej po 9 miesiącach.

Na pewno można przyjąć, że skutkiem złamania tego zakazu jest utrata otrzymanego dofinansowania wraz z odsetkami jak dla zaległości podatkowych. Oczywiście nie chodzi tu o utratę całego dofinansowania, ale tylko o taką jego część, która dotyczyła wynagrodzeń pracowników, którym wypowiedziano umowę w okresie trwania zakazu. Inne skutki złamania tego zakazu (zwłaszcza w kontekście wadliwości wypowiedzenia umowy o pracę) są dyskusyjne, ale nie można ich wykluczyć.

Tarcza 2.0 znowelizowała brzmienie art. 15g ust 17 w taki sposób, że w nowej jego wersji wskazano, że do wypłaty i rozliczeń pomocy stosuje się przepisy art. 7-16 ustawy z dnia 11 października 2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy, z wyjątkiem art. 8 ust.3 pkt. 8 oraz art. 13 pkt. 2 tej ustawy, oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy. Bardzo istotne jest więc, to, iż wyłączono stosowanie art. 13 pkt 2 ustawy z 2013 r. To właśnie ten przepis rozszerzał trwanie zakazu na okres po upływie okresu pobierania dofinansowania.

W konsekwencji okres ochronny pracowników uległ skróceniu wyłącznie do okresu pobierania dofinansowania.

4. Dofinansowanie za okres od miesiąca złożenia wniosku a nie od daty jego złożenia

W efekcie wprowadzenia Tarczy 2.0 dofinansowanie będzie przysługiwało już od miesiąca złożenia wniosku, a nie jak było dotychczas, od daty złożenia wniosku. Ma to istotne praktyczne znaczenie, gdyż dofinansowanie będzie przysługiwało wstecz, tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek. Naszym zdaniem w dalszym ciągu pozostanie jednak istotna data od kiedy u pracodawcy zastosowano przestój ekonomiczny lub obniżony wymiar czasu pracy, a tym samym od kiedy zaistniały warunki wprowadzenia jednego z powyższych mechanizmów.

Dla przykładu, jeśli porozumienie ze stroną społeczną wprowadzające te rozwiązania podpisano ze skutkiem na 1-szy dzień miesiąca, zaś wniosek złożono później np. 15-tego dnia miesiąca – dofinansowanie i tak będzie przysługiwało za cały ten miesiąc od 1 dnia miesiąca i takie rozwiązanie nie budzi wątpliwości. Gdyby jednak porozumienie weszło w życie np. 10 dnia miesiąca, i w tym samym dniu złożono wniosek, naszym zdaniem będzie ono przysługiwało za okres od 10 dnia miesiąca. Koncepcja, iż w takim przypadku porozumienia ma zastosowanie od 1 dnia miesiąca (czyli innymi słowy działa wstecz) jest rozwiązaniem prawnie wątpliwym, aczkolwiek w niektórych znanych nam już przypadkach dofinansowanie zostało przyznane i dla tego typu przypadków. Zwracamy przy tym uwagę, iż załącznik do wniosku o dofinansowanie zawierający wykaz pracowników, na rzecz których staramy się o dofinansowanie, przewiduje wartość dofinansowania liczoną w miesiącach.

ZMIANY W DOFINANSOWANIU WYNAGRODZEŃ OD STAROSTY (art. 15zzb specustawy)

Dofinansowanie od miesiąca złożenia wniosku

Podobnie jak w przypadku rozwiązania z art. 15g, tak i w przypadku dofinansowań wynagrodzeń na podstawie umów zawartych ze starostą, dofinansowanie będzie mogło zostać przyznane na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, przypadające od miesiąca złożenia wniosku, a nie od daty jego złożenia – jak było to poprzednio.

Przy tej okazji zwracamy Państwa uwagę, iż ogłoszone zostały już przez Powiatowe Urzędu Pracy nabory na wnioski o dofinansowanie. Nabory te obowiązują wyłącznie przez okres 14 dni od ogłoszenia, a zatem warto szybko decydować się na składanie wniosków.

ZMIANY W ZAKRESIE ZWOLNIENIA ZE SKŁADEK ZUS (art. 31zo specustawy)

Przepisy Tarczy 2.0 rozszerzają krąg przedsiębiorców, którzy mogą skorzystać z 3 miesięcznego zwolnienia ze składek ZUS. Dotychczas pomoc ta była dostępna dla samozatrudnionych oraz dla firm, które na 29 lutego 2020 r. zgłosiły do ubezpieczeń mniej niż 10 osób.

Zgodnie z przepisami Tarczy 2.0 rozwiązanie to będzie również dostępne dla płatników składek, którzy na dzień 29 lutego 2020 r. zgłosili do ubezpieczeń społecznych od 10 do 49 ubezpieczonych, z tym zastrzeżeniem, że dla tej grupy podmiotów zwolnienie nie będzie całościowe – jak w przypadku mikro-firm, ale jedynie do wysokości 50% łącznej kwoty nieopłaconych należności z tytułu składek wykazanych w deklaracji rozliczeniowej złożonej za dany miesiąc. W Tarczy 2.0 wprost wskazano, że liczbę ubezpieczonych oblicza się nie uwzględniając ubezpieczonych będących pracownikami młodocianymi, zatrudnionymi w celu przygotowania zawodowego.

Zwolnienie dotyczy obowiązku opłacenia nieopłaconych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych lub Fundusz Emerytur Pomostowych, należnych za okres od dnia 1 marca 2020 r. do dnia 31 maja 2020 r.

Na chwilę publikacji tego artykułu analiza przyjętych przez Sejm poprawek Senatu wskazuje, że w Tarczy 2.0 znalazło się rozwiązanie rozszerzające możliwość skorzystania ze zwolnienia również przez takich przedsiębiorców, którzy powstali pomiędzy 1 lutego 2020 r. a 1 kwietnia 2020 r. Warto wspomnieć, że przepisy Tarczy 1.0 jako dzień na który należało ustalać stan zatrudnienia wskazywały 29 lutego 2020 r. Takie rozwiązanie wykluczało jednak z kręgu beneficjentów te firmy, które powstały po 29 lutego 2020 r. i opłacały składki ZUS.

W wyniku zmian zwolnienie jest dostępne dla tych przedsiębiorców, którzy byli zgłoszeniu jako płatnicy składek:

1)       przed dniem 1 lutego 2020 r. i na dzień 29 lutego 2020 r.,

2)       w okresie od dnia 1 lutego 2020 r. do dnia 29 lutego 2020 r. i na dzień 31 marca 2020 r.,

3)       w okresie od dnia 1 marca  2020 r. do dnia 31 marca 2020 r. i na dzień 30 kwietnia 2020 r.

Na chwilę publikacji tego artykułu analiza przyjętych przez Sejm poprawek Senatu wskazuje również, że w Tarczy 2.0 znalazły się zapisy dotyczące objęcia zwolnieniem z obowiązku opłacenia należności z tytułu składek wykazanych w deklaracji rozliczeniowej za marzec 2020 r. także wówczas gdy należności te zostały opłacone. Opłacone należności z tytułu składek podlegają zwrotowi na zasadach określonych w art. 24 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

ZMIANY W ZAKRESIE SZKOLEŃ BHP (art. 12e Tarczy 2.0)

1. Dopuszczalne zdalne szkolenia wstępne

Przepisy Tarczy 2.0 dopuszczają w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy i służby w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym;

2) pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych;

3) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1 i 2;

4) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

2. Szkolenia okresowe – wydłużenie terminu

Przepisy Tarczy 2.0 stanowią, że w przypadku, gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy lub bezpieczeństwa i higieny służby przypada w:

1) okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub

2) w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku, gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo stanu epidemii

ulega on wydłużeniu do 60. dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku, gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo stanu epidemii.

ZMIANY W ZAKRESIE SZCZEGÓLNYCH ROZWIĄZAŃ DOT SYSTEMU LUB ROZKŁADU PRACY W PRZEDSIĘBIORSTWACH O ZNACZENIU KRYTYCZNYM (art. 15x)

Warto zauważyć, że art. 15x w brzmieniu wynikającym z Tarczy 1.0 stanowił, że niektóre wskazane w tym przepisie przedsiębiorstwa o znaczeniu krytycznym w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii mogły, na czas oznaczony nie dłuższy niż do czasu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii: 1) zmienić system lub rozkład czasu pracy pracowników w sposób niezbędny dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji; 2) polecić pracownikom świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych w zakresie i wymiarze niezbędnym dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji

Tarcza 2.0 rozszerza zakres tych rozwiązań m.in. o:

  • możliwość zobowiązania pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Przy czym zastrzeżono, że taki dyżur może naruszać prawo do odpoczynku;
  • możliwość polecenia pracownikowi realizowania prawa do odpoczynku w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (zatem również w zakładzie pracy).

Bardzo istotne jest również to, że Tarcza 2.0 rozszerza krąg pracodawców, którzy mogą skorzystać ze wskazanych wyżej rozwiązań m.in. o pracodawców zatrudniających pracowników w:

  • przedsiębiorstwie prowadzącym działalność polegającą na świadczeniu czynności bankowych w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 2357 oraz z 2020 r. poz. 284, 288 i 321);
  • u przedsiębiorcy prowadzącego działalność w sektorze rolno-spożywczym związaną z wytwarzaniem lub dostarczaniem żywności.

ZMIANY W ZAKRESIE WAŻNOŚCI UPRAWNIEŃ DO KIEROWANIA POJAZDAMI (art. 15 zzzw Tarczy 2.0)

Tarcza 2.0 wprowadziła bardzo istotne rozwiązanie, w kontekście automatycznego przedłużenia ważności dokumentów uprawniających do kierowania pojazdami. Dotychczas kwestia ta nie była uregulowana, a pracownicy zatrudnieni na stanowisku kierowcy lub tacy, których obowiązki związane były z kierowaniem pojazdami napotykali na trudności związane z przedłużeniem ważności tych dokumentów.

Zgodnie z art. 15zzzw, w przypadku, gdy ważność m.in.:

  • prawa jazdy
  • świadectwa kierowcy
  • wpisu w prawie jazdy kodu 95 potwierdzającego uzyskanie kwalifikacji wstępnej, kwalifikacji wstępnej przyspieszonej, kwalifikacji wstępnej uzupełniającej, kwalifikacji wstępnej uzupełniającej przyspieszonej albo ukończenie szkolenia okresowego

upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ważność tych dokumentów ulega przedłużeniu do dnia upływu 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku, gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo stanu epidemii.

=====

Wkrótce kolejne analizy zapisów Tarczy antykryzysowej 2.0.

=====

Piotr Piotrowski

adwokat
Associate

NAPISZ DO AUTORA:

Adam Kostrzewa

adwokat
Partner

Tarcza 2.0 uchwalona, Tarcza 1.0 wdrażana – instrumenty wsparcia dla przedsiębiorców

Tarcza 2.0 uchwalona, Tarcza 1.0 wdrażana – instrumenty wsparcia dla przedsiębiorców

utworzone przez | 17 kwietnia, 2020 | COVID-19, LABOUR LAW, TAX LAW

Czytaj: 9 min

współpraca: mec. Adam Kostrzewa, Partner

stan aktualny na 17.04.2020 r., godz. 11:05 

Ustawa z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o systemie instytucji rozwoju stworzyła ogólne ramy prawne dla wdrożenia programów finansowania przedsiębiorców. Rząd opracował dwa takie programy: „Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Firm” oraz „Tarcza Finansowa PFR dla Dużych Firm”. Do uruchomienia programów konieczna jest zgoda Komisji Europejskiej, jednak Polski Fundusz Rozwoju udostępnił już najważniejsze informacje dotyczące formy i warunków udzielenia finansowania na ich podstawie. Ponadto Sejm uchwalił właśnie ustawę o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, która pozwala na udzielanie wsparcia przez Agencję Rozwoju Przemysłu.

 1. INSTRUMENTY WSPARCIA W USTAWIE ANTYKRYZYSOWEJ 2.0.

W nowo uchwalonej ustawie o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 przewidziano wsparcie realizowane przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A.Ustawa określa ramy wsparcia niezbędnego dla utrzymania i kontynuacji prowadzonej działalności gospodarczej, zagrożonej na skutek ekonomicznych następstw zakazów oraz ograniczeń wprowadzonych w celu zapobiegania, przeciwdziałania i zwalczania zakażenia wirusem SARS-CoV-2 oraz rozprzestrzeniania się choroby wywołanej tym wirusem, aczkolwiek należy przyznać, iż przepisy mają nader ogólny charakter i wszelkich dalszych szczegółowych rozwiązań trzeba poszukiwać już we wskazanej powyżej Agencji.

Wsparcie może być przyznane m.in. w formie pożyczek, gwarancji lub poręczenia oraz leasingu lub innych instrumentów związanych z finansowaniem prowadzonej działalności gospodarczej, na warunkach rynkowych, a także w formie innych zwrotnych finansowych instrumentów dłużnych.

Wsparcie będzie udzielane przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. lub jej spółkę zależną, na podstawie umowy, określającej cel tego wsparcia. Nie będzie ono mogło zostać przeznaczone na regulowanie zobowiązań wobec wspólników, akcjonariuszy, członków rodziny oraz osób bliskich beneficjentów.

Aktualnie na swojej stronie internetowej Agencja Rozwoju Przemysłu oferuje leasing operacyjny i pożyczki obrotowe na finansowanie deficytu w kapitale obrotowym lub na wypłatę wynagrodzeń. Są one adresowane do małych i średnich przedsiębiorców. Więcej szczegółowych na temat warunków finansowania można znaleźć tutaj.

Wkrótce mają zostać opublikowane wzory wniosków o przyznanie pomocy w tej formie.

2. INSTRUMENTY WSPARCIA OFEROWANE PRZEZ POLSKI FUNDUSZ ROZWOJU

Poza wsparciem wynikającym z uchwalonej ustawy antykryzysowej 2.0 są już przygotowywane instrumenty wsparcia z drugiej agencji rządowej tj. Polskiego Funduszu Rozwoju. Wsparcie dla małych i średnich firm przez PFR w łącznej kwocie 75 mld zł ma mieć postać subwencji kompensujących szkody wynikające z epidemii Covid-19. Natomiast wsparcie dla dużych firm w łącznej kwocie 25 mld zł będzie realizowane w zróżnicowanych formach: odpłatnego, zwrotnego finansowania płynnościowego, finansowania preferencyjnego obejmującego częściowe umorzenie wsparcia, a także finansowania inwestycyjnego z wykorzystaniem instrumentów kapitałowych.

Tarcza Finansowa PFR dla Małych i Średnich Firm

Program jest adresowany do mikro, małych i średnich przedsiębiorców, tj. zatrudniających do 249 pracowników i których roczny obrót nie przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43.000.000 EUR.

Warunki otrzymania finansowania

Beneficjentami programu mogą być przedsiębiorcy spełniający następujące warunki:

  • odnotowali spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku, w związku zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek Covid-19;
  • nie zostało wobec nich otwarte postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne na podstawie ustawy Prawo upadłościowe oraz postępowanie restrukturyzacyjne na podstawie ustawy Prawo restrukturyzacyjne;
  • prowadzili działalność na dzień 31 grudnia 2019 r.;
  • na dzień 31 grudnia 2019 r. lub na dzień udzielenia finansowania nie zalegali z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, przy czym rozłożenie na raty lub jej odroczenie nie jest uznawane za zaległość;
  • nie prowadzą działalności w zakresie produkcji i handlu bronią oraz amunicją, produktów lub usług, które mogą skutkować ograniczaniem bądź naruszaniem wolności indywidualnych lub/oraz praw człowieka, a także obszarów wątpliwych z powodów etyczno-moralnych, np. przeprowadzania eksperymentów na zwierzętach, hazardu i powiązanych aktywności, produkcji i dystrybucji wyrobów tytoniowych i podobnego typu używek, produkcji i dystrybucji środków odurzających;

Sformułowany został jeszcze jeden, w wielu przypadkach kluczowy warunek. Zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie internetowej Polskiego Funduszu Rozwoju, beneficjentem programu będzie mógł zostać „Beneficjent rzeczywisty, w rozumieniu (…) ustawy o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, korzystający z wsparcia finansowego w ramach programu, posiadający rezydencję podatkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i rozliczający podatki za ostatnie 2 lata obrotowe (jeżeli dotyczy) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Sposób sformułowania tego warunku pozostawia wątpliwość, czy z finansowania będą wyłączone podmioty, których beneficjenci rzeczywiści nie są polskimi rezydentami podatkowymi, czy tylko takie, które same nie mają statusu rezydenta. Przyjęcie pierwszej z tych możliwych interpretacji uniemożliwiałoby otrzymanie dofinansowania wielu podmiotom z kapitałem zagranicznym. Jak wynika z informacji medialnych, taka była intencja rządu. Nie wiadomo jednak, czy Komisja Europejska wyrazi zgodę na wdrożenie programu zawierającego takiego ograniczenie.

Odejście od kryterium rezydencji podatkowej beneficjenta rzeczywistego podmiotu wnioskującego o otrzymanie finansowanie ma być możliwe w dwóch przypadkach:

  • w sytuacji zobowiązania beneficjenta programu do przeniesienia rezydencji podatkowej na terytorium Polski w terminie do 9 miesięcy od dnia udzielenia finansowania w ramach programu lub
  • w przypadku przedsiębiorstw zagranicznych – jeżeli beneficjent finansowania podejmie się dodatkowych zobowiązań, np. inwestycyjnych, na podstawie indywidualnej zgody PFR.

Sposób składania wniosków zostanie określony przez Polski Fundusz Rozwoju we współpracy z Ministrem właściwym do spraw gospodarki oraz Ministrem właściwym do spraw finansów publicznych. Jak podaje PFR, Tarcza Finansowa dla Małych i Średnich Firm będzie obsługiwana za pośrednictwem systemów bankowości elektronicznej wybranych banków, których lista ma zostać opublikowana niebawem.

Formy finansowania

Finansowanie w ramach programu będzie mogło zostać udzielone w formie subwencji finansowej udzielonej na podstawie umowy z PFR. Procedura przyznania finansowania ma być uproszczona i zautomatyzowana; w szczególności nie będzie badana zdolność kredytowa wnioskodawcy. Proces wnioskowania ma się odbywać w drodze elektronicznej i na podstawie oświadczeń wnioskodawców.

Najistotniejsze warunki dofinansowania będą następujące:

  • środki powinny być przeznaczone na pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, z wyłączeniem przeznaczenia środków na nabycie (przejęcie) w sposób bezpośredni lub pośredni innego przedsiębiorcy;
  • subwencja będzie mogła zostać przeznaczona na przedterminową spłatę kredytów do maksymalnej wysokości 25% wartości subwencji;
  • środki nie będą mogły być przeznaczone na płatności do właściciela, do osób lub podmiotów powiązanych z właścicielem przedsiębiorstwa;
  • subwencja będzie podlegała zwrotowi na warunkach określonych w programie i umowie;
  • zwrot środków zostanie zabezpieczony.

Istotnym wyzwaniem może być udowodnienie prawidłowego przeznaczenia środków. Być może warunki programu, które powinny zostać opublikowane po ich zaakceptowaniu przez Komisję Europejską, będą zawierać szersze wyjaśnienia w tym zakresie.

Kwota wsparcia i warunki zwrotu subwencji dla mikroprzedsiębiorców

Maksymalna kwota subwencji finansowej dla mikrofirm będzie obliczana jako iloczyn liczby zatrudnionych oraz kwoty bazowej subwencji, która z kolei ma być uzależniona od wielkości spadku przychodów. Maksymalna wysokość subwencji dla mikroprzedsiębiorcy wyniesie 324.000 zł.

Kwota subwencji będzie podlegać zwrotowi, jednak kwota zwrotu będzie uzależniona od tego, czy beneficjent będzie prowadził działalność przez okres 12 miesięcy od otrzymania dofinansowania oraz czy i w jakim zakresie utrzyma on zatrudnienie. Zwrotowi będzie podlegać nie mniej niż 25% kwoty subwencji, przy czym w przypadku prowadzenia działalności i utrzymania zatrudnienia przez cały wymagany okres, pozostała kwota subwencji nie będzie podlegać zwrotowi. Umowa będzie mogła wskazywać dodatkowe warunki nieegzekwowania zwrotu.

Zwrot będzie realizowany w 24 równych miesięcznych ratach, rozpoczynając od 13 miesiąca kalendarzowego, licząc od pierwszego pełnego miesiąca kalendarzowego po dniu udzielenia subwencji finansowej.

Szczegółowe warunki zwrotu zostaną określone przez Polski Fundusz Rozwoju.

Kwota wsparcia i warunki zwrotu subwencji dla małych i średnich przedsiębiorców

Wielkość wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw będzie określana procentowo w relacji do poziomu przychodów w 2019 r. oraz ich spadku w związku z chorobą Covid-19 względem wartości za rok obrotowy 2019. Wartości subwencji finansowej mogą przyjąć 4%, 6% lub 8% wartości przychodów przy odpowiednio ich spadku o minimum 25%, 50% i 75%. Kwota subwencji nie będzie mogła przekroczyć 3.500.000 zł.

Kwota subwencji będzie podlegać zwrotowi, przy czym wysokość zwrotu będzie uzależniona od tego, czy beneficjent będzie prowadził działalność przez okres 12 miesięcy od otrzymania dofinansowania, czy i w jakim zakresie utrzyma on zatrudnienie oraz w jakiej wysokości poniesie stratę gotówkową na sprzedaży w okresie 12 miesięcy licząc od pierwszego miesiąca, w którym przedsiębiorca odnotował stratę po 1 lutego 2020 r. lub od miesiąca w którym udzielona została subwencja. Zwrotowi będzie podlegać nie mniej niż 25% kwoty subwencji. Jak wynika z wyjaśnień PFR, w przypadku prowadzenia działalności i utrzymania zatrudnienia przez cały wymagany okres oraz poniesienia straty przekraczającej 25% wartości subwencji, pozostała kwota subwencji nie będzie podlegać zwrotowi. Jednak wyjaśnienia te mogą budzić pewne wątpliwości, a to z uwagi na niejasne sformułowanie warunku poniesienia straty gotówkowej – jego dosłowna treść wskazuje na to, że nawet w przypadku straty przekraczającej 25% wartości subwencji, beneficjent będzie zobowiązany do zwrotu między 25 a 50% procent kwoty subwencji. Umowa będzie mogła wskazywać dodatkowe warunki nieegzekwowania zwrotu.

Podobnie jak w przypadku dofinansowania dla mikroprzedsiębiorców, zwrot będzie realizowany w 24 równych miesięcznych ratach, rozpoczynając od 13 miesiąca kalendarzowego, licząc od pierwszego pełnego miesiąca kalendarzowego po dniu udzielenia subwencji finansowej.

Tarcza Finansowa PFR dla Dużych Firm

Program jest adresowany do podmiotów, których zatrudnienie wynosi co najmniej 250 pracowników (całkowite zatrudnienie w grupie kapitałowej) oraz obrót przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa przekracza 43.000.000 EUR w ujęciu skonsolidowanym. Ponadto z programu będą mogły skorzystać małe i średnie przedsiębiorstwa, które zatrudniają od 10 do 249 pracowników, a ich roczny obrót nie przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43.000.000 EUR w ujęciu skonsolidowanym, o ile nie są beneficjentem programu Tarcza Finansowa dla MŚP w sytuacji, kiedy luka finansowania MŚP zgodnie z projekcjami finansowymi przekracza 3.500.000 mln zł oraz finansowanie dotyczy Programu Sektorowego w związku z Covid-19.

Warunki otrzymania finansowania

Beneficjentami programu mogą być przedsiębiorcy spełniający następujące warunki:

  • odnotowują spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży) o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku w związku zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek Covid-19.
  • utracili zdolność produkcji lub świadczenia usług albo odbioru produktów lub usług przez zamawiających w związku z brakiem dostępności komponentów lub zasobów w związku z Covid-19;
  • nie otrzymują płatności z tytułu sprzedaży na skutek Covid-19 w kwocie przekraczającej 25% należności;
  • z powodu zakłóceń w funkcjonowaniu rynku finansowego nie mają dostępu do rynku kapitałowego lub limitów kredytowych w związku z nowymi kontraktami;
  • są uczestnikami Programów Sektorowych.

Nie jest jasne czy spełnione powinny być wszystkie powyższe warunki. Konstrukcja informacji PFR w tym zakresie wskazywałaby na to, że taki właśnie jest warunek przyznania dofinansowania. Jednak mając na uwadze cel programu, wydaje się, że wystarczające będzie spełnienie przynajmniej jednego z nich. Wymóg spełnienia wszystkich poważnie ograniczałby zakres podmiotów uprawnionych do otrzymania dofinansowania.

Niezależnie od powyższego, dalsze warunki przyznania dofinansowania są następujące:

  • wobec wnioskodawcy nie zostało otwarte postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne na podstawie ustawy Prawo upadłościowe oraz postępowanie restrukturyzacyjne na podstawie ustawy Prawo restrukturyzacyjne;
  • przedsiębiorca prowadził działalność na dzień 31 grudnia 2019 r.;
  • na dzień 31 grudnia 2019 r. lub na dzień udzielenia finansowania przedsiębiorca nie zalegał z płatnościami podatków i składek na ubezpieczenia społeczne, przy czym rozłożenie na raty lub jej odroczenie nie jest uznawane za zaległość;
  • przedsiębiorca nie prowadzi działalności w zakresie produkcji i handlu bronią oraz amunicją, produktów lub usług, które mogą skutkować ograniczaniem bądź naruszaniem wolności indywidualnych lub/oraz praw człowieka, a także obszarów wątpliwych z powodów etyczno-moralnych, np. przeprowadzania eksperymentów na zwierzętach, hazardu i powiązanych aktywności, produkcji i dystrybucji wyrobów tytoniowych i podobnego typu używek, produkcji i dystrybucji środków odurzających.

Ponadto podobnie jak w przypadku Tarczy Finansowej PFR dla Małych i Średnich Firm, wymogiem jest, aby beneficjent rzeczywisty wnioskodawcy posiadał rezydencję podatkową na terytorium Polski i rozliczał podatki za ostatnie 2 lata obrotowe na terytorium Polski. Na analogicznych zasadach jak w przypadku Tarczy Finansowej PFR dla Małych i Średnich Firm, możliwe jest również odstąpienie od tego wymogu.

Wnioski o finansowanie mają być składane bezpośrednio do Polskiego Funduszu Rozwoju lub za pośrednictwem formularza aplikacyjnego na stronie internetowej PFR. Aktualnie jest tam już dostępna wstępna deklaracja uczestnictwa w programie pomocowym. PFR zastrzega, że wypełnienie deklaracji nie stanowi formalnego i wiążącego wniosku o uczestnictwo w programie i nie rodzi po stronie PFR żadnych zobowiązań. Jednak z drugiej strony PFR wskazuje, że „może na dalszym etapie poprosić Państwa o złożenie dodatkowych oświadczeń oraz dostarczenie dodatkowych informacji”, co wskazywałoby na to, że deklaracja może stanowić punkt wyjścia do przystąpienia do dalszych etapów procedury przyznania finansowania.

Formy finansowania

Finansowanie będzie mogło zostać udzielone w następujących formach:

a/ Finansowanie płynnościowe

Finansowanie w tej formie będzie mogło nastąpić w drodze pożyczki, skupu należności lub wierzytelności, obligacji oraz gwarancji. Maksymalny okres finansowania płynnościowego wynosić może 2 lata z opcją przedłużenia o rok. Finansowanie udzielane będzie w oparciu o rynkowy koszt odsetek od kredytów dla przedsiębiorstw, zróżnicowany pod względem terminów zapadalności.

Finansowanie płynnościowe będzie udzielane maksymalnie do kwoty 1.000.000.000 zł. Udzielone finansowanie płynnościowe może być przeznaczone na regulowanie bieżących płatności przez przedsiębiorstwo, w tym wynagrodzeń, zakupu towarów i materiałów lub innych kosztów operacyjnych służących wytworzeniu produktu lub usługi, zobowiązań publiczno-prawnych oraz innych celów związanych z finansowaniem bieżącej działalności, ustalonych w umowie z PFR. Natomiast niedopuszczalne będzie przeznaczenie otrzymanych środków na dokonywanie płatności do właścicieli lub podmiotów powiązanych, o ile rozliczenia nie są dokonywane w toku normalnej działalności i jest to dozwolone umową zawartą z PFR, na nabycie udziałów lub akcji w celu ich umorzenia, na fuzje i przejęcia oraz refinansowanie lub przedterminową spłatę obecnego zadłużenia finansowego beneficjenta.

Spłata zadłużenia nastąpi na warunkach uzgodnionych z PFR; Fundusz będzie miał prawo konwersji wierzytelności na kapitał beneficjenta.

b/ Finansowanie preferencyjne

Finansowanie preferencyjne udzielane będzie w formie pożyczki umarzalnej do wysokości 75% jej wartości. Warunkiem udzielenia finansowania w tej formie jest:

  • odnotowanie przez wnioskodawcę gotówkowej straty na sprzedaży w co najmniej jednym miesiącu przypadającym po 29 lutego 2020 r. lub
  • wzrost prognozowanego poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa na skutek choroby Covid-19 do poziomu, który zagraża jego stabilności finansowej, rozumianej jako zadłużenie netto (zobowiązania finansowe minus środki pieniężne i ich ekwiwalenty) w relacji do zysku EBITDA (zysk operacyjny plus amortyzacja), nie przekraczające poziomu 3,5x w ustabilizowanym roku po zakończeniu kryzysu według prognozy

oraz

  • przedstawienie przez przedsiębiorstwo planu restrukturyzacji i projekcji finansowych, uwiarygadniających uzyskanie rentowności finansowej po zakończeniu kryzysu w związku z chorobą Covid-19 oraz przejście pozytywnie procesu uproszczonego badania (tzw. due diligence) prowadzonego przez Polski Fundusz Rozwoju, przy czym może to być badanie potwierdzające (tzw. confirmatory due dilligence).

Maksymalny okres spłaty pożyczek preferencyjnych będzie wynosił 3 lata, z opcją ich przedłużenia o rok. Pożyczka może również podlegać umorzeniu do wysokości 75% jej wartości, w zależności od szeregu warunków, w tym dotyczących poniesionej straty gotówkowej na sprzedaży i utrzymania poziomu zatrudnienia.

Spłata zadłużenia nastąpi na warunkach uzgodnionych z PFR; Fundusz będzie miał prawo konwersji wierzytelności na kapitał beneficjenta.

c/ Finansowanie inwestycyjne

Finansowanie inwestycyjne będzie mogło być udzielane w postaci:

  • obejmowania przez Polski Fundusz Rozwoju instrumentów kapitałowych przedsiębiorstw na zasadach rynkowych:
  • emitentów na rynku regulowanym, z zastrzeżeniem, że udział PFR w kwocie finansowania nie przekracza 50%;
  • przedsiębiorstw na rynku prywatnym, z zastrzeżeniem, że udział PFR w kwocie finansowania nie przekracza 50%;
  • na zasadach innych niż powyżej, z zastrzeżeniem spełnienia Testu Prywatnego Inwestora
  • obejmowania przez Polski Fundusz Rozwoju instrumentów kapitałowych w ramach pomocy publicznej, z zastrzeżeniem, że maksymalna kwota finansowania Polskiego Funduszu Rozwoju nie przekracza straty finansowej przedsiębiorstwa w wyniku pandemii Covid-19.

Warunkiem udzielenia finansowania inwestycyjnego będzie przedstawienie przez wnioskodawcę:

  • wieloletniej strategii lub planu restrukturyzacji, uwiarygadniającej osiągnięcie rentowności finansowej;
  • projekcji finansowych oraz w przypadku finansowania w ramach pomocy publicznej – wyliczenia straty finansowej na skutek COVID-19.

Niezbędny będzie także pozytywny wynik procesu uproszczonego lub potwierdzającego badania (tzw. due diligence lub confirmatory due dilligence) przeprowadzonego przez Polski Fundusz Rozwoju lub w formie tzw. vendors due dilligence.

Programy sektorowe

W ramach Tarczy Kapitałowej dla Dużych Firm PFR może realizować także programy sektorowe w związku z Covid-19 o charakterze inwestycyjnym oraz na zasadach rynkowych. Realizacja programów sektorowych może być szczególności związana z następującymi obszarami:

  • cyfryzacja;
  • edukacja;
  • medycyna, biotechnologia i farmacja;
  • produkcja środków ochrony osobistej;
  • infrastruktura.

Szczegóły programów sektorowych będą uzgodnione pomiędzy PFR oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw finansów publicznych.

 

Grzegorz Keler SPCG

dr Grzegorz Keler

adwokat
Associate

Restrukturyzacja sądowa – cztery sposoby na restrukturyzację przedsiębiorstwa

Restrukturyzacja sądowa – cztery sposoby na restrukturyzację przedsiębiorstwa

utworzone przez | 16 kwietnia, 2020 | COVID-19

Czytaj: 6 min

współpraca: dr Tomasz Spyra – Partner, dr Jakub Górski – Partner  

Przepisy ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne („Prawo Restrukturyzacyjne”) oferują przedsiębiorcom niewypłacalnym lub zagrożonym niewypłacalnością kilka możliwości wyjścia z kryzysu i uniknięcia ogłoszenia upadłości. Celem przepisów jest umożliwienie dłużnikowi przeprowadzenia skutecznej sądowej restrukturyzacji zadłużenia przy jednoczesnym zachowaniu możliwości kontynuowania działalności gospodarczej.

Prawo Restrukturyzacyjne wyposaża przedsiębiorców w instrumenty prawne pozwalające na rozwiązanie sytuacji kryzysowej dłużnika, zachowanie jego przedsiębiorstwa jako całości, a ostatecznie uniknięcie upadłości. Upadłość przedsiębiorstwa należy traktować jako rozwiązanie ostateczne, zaś samo postępowanie upadłościowe jako proces likwidacji majątku dłużnika w celu uzyskania maksymalnego poziomu zaspokojenia jego wierzycieli. Postępowanie restrukturyzacyjne jest natomiast zasadniczo prowadzone w interesie dłużnika i ma mu pozwolić na uniknięcie upadłości. Utrzymanie nieprzerwanej działalności przedsiębiorstwa dzięki procedurom restrukturyzacji sądowej jest przy tym nie tylko korzystniejsze dla dłużnika i jego pracowników, ale zwykle również dla jego wierzycieli, gdyż pozwala na dalsze wykonywanie wiążących dłużnika umów. Ustawodawca preferuje postępowania restrukturyzacyjne przed upadłościowym. Wyrazem tego założenia jest zasada, że w przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego, sąd w pierwszej kolejności rozpoznaje wniosek restrukturyzacyjny (art. 9b ust. 1 Prawa Upadłościowego oraz art. 11 Prawa Restrukturyzacyjnego).

Wspólną cechą wszystkich omawianych postępowań jest restrukturyzacja zobowiązań dłużnika poprzez zawarcie odpowiedniego układu z wierzycielami. Kilka wariantów postępowań restrukturyzacyjnych ma gwarantować elastyczność i zapewniać możliwość wyboru formy restrukturyzacji dostosowanej do konkretnej sytuacji finansowej zadłużonego przedsiębiorcy.

1. POSTĘPOWANIE O ZATWIERDZENIE UKŁADU

  • [warunki wszczęcia]
    podstawowym kryterium, które decyduje o możliwości prowadzenia postępowania o zatwierdzenie układu, jest status wierzytelności; postępowanie jest możliwe do przeprowadzenia jedynie w sytuacji, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności;
  • [charakterystyka postępowania]
    postępowanie o najmniej sformalizowanym charakterze. Pozwala na osiągnięcie porozumienia pomiędzy dłużnikiem i wierzycielami bez konieczności inicjowania postępowania sądowego; rola sądu jest tu ograniczona do minimum i sprowadza się jedynie do wydania przez właściwy sąd rejonowy postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu; postępowanie o zatwierdzenie układu powinno zostać zainicjowane jeżeli w ocenie dłużnika zawarcie układu z wierzycielami jest prawdopodobne, tj. dłużnik jest w stanie dojść do porozumienia z większością swoich wierzycieli bez udziału sądu;
  • [wpływ postępowania na zarząd przedsiębiorstwem]
    umożliwia dłużnikowi zachowanie pełnej kontroli nad swoim majątkiem i wyborem doradcy restrukturyzacyjnego; zastrzec jednak należy, że do pew­nych ogra­ni­czeń swo­bo­dy dłuż­nika w za­rzą­dza­niu przedsiębiorstwem do­cho­dzi w okre­sie od dnia wy­da­nia po­sta­no­wie­nia w przedmio­cie zatwierdzenia ukła­du do dnia je­go upra­wo­moc­nie­nia; w tym czasie dłuż­nik mo­że do­ko­ny­wać tyl­ko czyn­no­ści zwy­kłe­go za­rzą­du nad swo­im ma­jąt­kiem, a na do­ko­na­nie czyn­no­ści przekraczających ten za­kres wy­ma­ga zgo­dy nad­zor­cy;
  • [wpływ postępowania na postępowania egzekucyjne]
    nie chroni dłużnika przed postępowaniami egzekucyjnymi prowadzonymi wobec jego majątku, tj. wierzyciele nie są ograniczeni w możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego wobec majątku dłużnika. Ochrona przed egzekucją zostaje dłużnikowi udzielona dopiero z chwilą wydania postanowienia sądu w przedmiocie zatwierdzenia układu;
  • [przebieg postępowania]
    dłużnik wraz doradcą restrukturyzacyjnym formułuje propozycje układowe i zbiera głosy w ramach głosowania nad układem; doradca restrukturyzacyjny pełni funkcje nadzorcy układu; dla skutecznego przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego o zatwierdzenie układu wymagane jest, aby za układem opowiedziała się kwalifikowana większość wierzycieli, co jednocześnie wystarcza dla związania jego warunkami wszystkich wierzycieli, których wierzytelności są objęte układem; układ zostaje przyjęty, gdy opowie się za nim większość wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem;
  • [układ częściowy]
    Prawo Restrukturyzacyjne dopuszcza w ramach postępowania o zatwierdzenie układu zawarcie również układu częściowego, dotyczącego jedynie niektórych zobowiązań, których restrukturyzacja ma zasadniczy wpływ na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa dłużnika. Układ częściowy stanowi porozumienie obejmujące jedynie pewną kategorię wierzycieli (np. dostawcy lub instytucje finansujące – banki i firmy leasingowe). Może on zostać przyjęty, jeżeli za jego przyjęciem głosowała większość wierzycieli mających łącznie 2/3 sumy wierzytelności przysługującej wierzycielom objętym układem częściowym i uprawnionym do głosowania;

2. PRZYSPIESZONE POSTĘPOWANIE UKŁADOWE

  • [warunki wszczęcia]
    może być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem;
  • [charakterystyka postępowania]
    przeznaczone dla dłużników, którzy nie są w stanie samodzielnie osiągnąć porozumienia z wierzycielami, zaś struktura ich zadłużenia nie wskazuje na występowanie stanu głębokiej niewypłacalności; w założeniach ustawodawcy postępowanie powinno trwać od dwóch do trzech miesięcy; w przypadku jednak dużych podmiotów gospodarczych, które dodatkowo posiadają znaczną liczbę wierzycieli czas ten ulega w praktyce wydłużeniu; przyspieszone postępowanie układowe jest najczęściej wykorzystywanym w praktyce postępowaniem restrukturyzacyjnym;
  • [wpływ postępowania na zarząd przedsiębiorstwem]
    dłużnik jest ograniczony w zarządzie swoim majątkiem poprzez konieczność uzyskiwania zgody nadzorcy sądowego na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu (choć wyrażenie przez nad­zor­cę zgo­dy na czyn­no­ści prze­kra­cza­ją­ce za­kres zwy­kłe­go za­rzą­du może nastąpić już po dokonaniu czynności (ex post), w takim przypadku nadzorca sądowy ma 30 dni od chwili dokonania czynności na jej zatwierdzenie); sąd mo­że również z urzę­du uchy­lić za­rząd wła­sny dłuż­ni­ka i usta­no­wić za­rząd­cę;
  • [wpływ postępowania na postępowania egzekucyjne]
    w toku postępowania dłużnik jest jedynie częściowo chroniony przed postępowaniami egzekucyjnymi – wierzyciele objęci układem nie mogą prowadzić postępowań egzekucyjnych, a wszczęte postępowania ulegają zawieszeniu; wyjątkiem są postępowania egzekucyjne prowadzone z wierzytelności pozaukładowych – w praktyce ta kategoria obejmuje wierzycieli rzeczowych (np. banki), prowadzących egzekucje z przedmiotu zabezpieczenia (istnieje jednak możliwość wstrzymania wykonania egzekucji do trzech miesięcy);
  • [przebieg postępowania]
    wraz z otwarciem przyspieszonego postępowania układowego mie­nie słu­żą­ce pro­wa­dze­niu przed­się­bior­stwa oraz mie­nie na­le­żą­ce do dłuż­ni­ka sta­je się masą ukła­do­wą; sąd wyznacza nadzorcę sądowego, który sporządza kluczowe dokumenty w toku postępowania, tj. spis wierzytelności (wraz ze spisem wierzytelności spornych), plan restrukturyzacyjny oraz opinię o wykonaniu układu; sporządzone spisy są następnie podstawą do głosowania nad układem na zgromadzeniu wierzycieli; w przyspieszonym postępowaniu układowym wierzyciele nie mają prawa wniesienia sprzeciwów co do ujęcia lub braku ujęcia wierzytelności w spisie, zaś dłużnik ma prawo zgłosić zastrzeżenia co do ujęcia lub braku ujęcia wierzytelności w spisie. Głosowanie nad układem odbywa się tak jak w przypadku zatwierdzenia układu;
  • [układ częściowy]
    Prawo Restrukturyzacyjne również dopuszcza możliwość zawarcia układu częściowego w ramach przyspieszonego postępowania układowego;

3. POSTĘPOWANIE UKŁADOWE

  • [warunki wszczęcia]
    przewidziane dla tej kategorii dłużników, którzy nie spełniają kryterium progu wierzytelności spornych pozwalającego na zainicjowanie postępowania o zatwierdzenie układu lub przyspieszonego postępowania układowego; należy jednocześnie pamiętać, że możliwość wszczęcia postępowania o zatwierdzenie układu lub przyspieszonego postępowania układowego wyklucza możliwość wszczęcia postępowania układowego;
  • [charakterystyka postępowania]
    jest przeznaczone dla przedsiębiorców, którzy w dalszym ciągu dysponują środkami finansowymi na pokrycie kosztów postępowania układowego (we wniosku o otwarcie postępowania układowego dłużnik jest zobowiązany uprawdopodobnić zdolność do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania układowego i zobowiązań powstałych po dniu jego otwarcia), jednakże których sytuacja finansowa nie wymaga przeprowadzenia głębokiej restrukturyzacji i podejmowania działań sanacyjnych;
  • [wpływ postępowania na zarząd przedsiębiorstwem]
    dłużnik jest ograniczony w zarządzie swoim majątkiem poprzez konieczność uzyskiwania zgody nadzorcy sądowego na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu;
  • [wpływ postępowania na postępowania egzekucyjne]
    sąd restrukturyzacyjny już na etapie badania wniosku może zawiesić postępowania egzekucyjne prowadzone w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylić zajęcie rachunku bankowego, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania układowego; ponadto, analogicznie jak w przyspieszonym postępowaniu układowym, w toku postępowania układowego dłużnik jest jedynie częściowo chroniony przed postępowaniami egzekucyjnymi – wierzyciele objęci układem nie mogą prowadzić postępowań egzekucyjnych, a wszczęte postępowania ulegają zawieszeniu, z zastrzeżeniem egzekucji wierzycieli rzeczowych z przedmiotu zabezpieczenia;
  • [przebieg postępowania]
    ma zbliżony przebieg do przyspieszonego postępowania układowego. Podstawowa różnica dotyczy istnienia w jego ramach procedury zatwierdzania listy wierzytelności przez sędziego-komisarza i możliwości wnoszenia przez wierzycieli sprzeciwów do umieszczenia wierzytelności w spisie;
  • [zabezpieczenie majątku dłużnika]
    w postępowaniu o otwarcie postępowania układowego sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, zawieszenie postępowań egzekucyjnych oraz uchylenie zajęć rachunku bankowego;

4. POSTĘPOWANIE SANACYJNE

  • [warunki wszczęcia]
    przewidziane dla tej kategorii dłużników, których sytuacja wymaga przeprowadzenia działań sanacyjnych, którymi są czynności prawne i faktyczne zmierzające do poprawy sytuacji ekonomicznej i przywrócenia dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją; warunkiem zainicjowania postępowania sanacyjnego jest złożenie do sądu wniosku restrukturyzacyjnego, w którym to wniosku należy uprawdopodobnić zdolność dłużnika do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania sanacyjnego i zobowiązań powstałych po dniu jego otwarcia; może zostać skutecznie otwarte pomimo wcześniejszego niepowodzenia w zawieraniu układu pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami i umorzenia przyspieszonego postępowania układowego lub postępowania układowego;
  • [charakterystyka postępowania]
    postępowanie sanacyjne nakłada najwięcej ograniczeń na uczestników procesu restrukturyzacji i prowadzi do najdalej idącej ingerencji w strukturę przedsiębiorstwa dłużnika i jego bieżącego funkcjonowania;
  • [wpływ postępowania na zarząd przedsiębiorstwem]
    w następstwie otwarcia postępowania sanacyjnego, dłużnik traci co do zasady prawo zarządu nad majątkiem i wyznaczany jest zarządca (osoba z licencją doradcy restrukturyzacyjnego); mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika staje się masą sanacyjną; dłużnik ma obowiązek wskazać i wydać zarządcy cały majątek oraz dokumenty dotyczące jego działalności, majątku i rozliczeń;
  • [wpływ postępowania na postępowania egzekucyjne]
    w ramach postępowania sanacyjnego dłużnik jest najbardziej chroniony przed egzekucją; mamy bowiem do czynienia z tzw. pełnym parasolem przeciwegzekucyjnym – zawieszeniu ulegają wszystkie postępowania egzekucyjne prowadzone wobec dłużnika;
  • [przebieg postępowania]
    w postępowaniu sanacyjnym zarządca w porozumieniu z dłużnikiem składa sędziemu-komisarzowi plan restrukturyzacyjny; dopiero po zrealizowaniu całości lub części planu restrukturyzacyjnego przewidzianego do wykonania w toku postępowania sanacyjnego sędzia-komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem; przepisy Prawa Restrukturyzacyjnego przyznają zarządcy sądowemu wiele uprawień koniecznych dla realizacji celów postępowania sanacyjnego, w tym m.in. możliwość zbycia zbędnych składników majątkowych upadłego, odstąpienia od niekorzystnych dla dłużnika umów wzajemnych czy też przeprowadzenia głębokiej restrukturyzacji zatrudnienia w przedsiębiorstwie dzięki istotnemu ograniczeniu ochrony pracowników przed utratą pracy gwarantowanej przepisami Kodeksu pracy;
  • [zabezpieczenie majątku dłużnika]
    w czasie postępowania o otwarcie postępowania sanacyjnego sąd restrukturyzacyjny może zastosować zabezpieczenie majątku dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.

Jak to zostało przedstawione powyżej, Prawo Restrukturyzacyjne daje przedsiębiorcom duże spektrum możliwości i środków naprawczych pozwalających uniknąć upadłości dłużnika mierzącego się z problemami. W celu zapewnienia możliwie największego stopnia efektywności działań restrukturyzacyjnych i uniknięcia upadłości dłużnika kluczowy jest wybór odpowiedniego modelu (procedury) restrukturyzacji, a następnie ścisła współpraca pomiędzy poszczególnymi uczestnikami procesu restrukturyzacyjnego, tj. dłużnikiem, wierzycielami, nadzorcą (zarządcą) oraz sądem restrukturyzacyjnym.

Należy jednocześnie pamiętać, że dopiero skuteczne i dokonane we właściwym czasie otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego dłużnika lub zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu pozwala osiągnąć skutek w postaci uwolnienia osób reprezentujących osoby prawne od niektórych rodzajów odpowiedzialności (por.: art. 299 § 2 Kodeksu spółek handlowego oraz art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego). W tym zakresie nie jest zatem wystarczające samo złożenie wniosku restrukturyzacyjnego. Aktualnie prowadzone są natomiast prace nad poselskim projektem ustawy z dnia 9 marca 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 („Tarcza Antykryzysowa 2.0”). Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami, jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu (art. 15zzra ust. 1 zd. 1 Tarczy Antykryzysowej 2.0). Tarcza Antykryzysowa 2.0 ma wprowadzić również domniemanie prawne, że stan niewypłacalności dłużnika zaistniał z powodu COVID-19, jeżeli powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 (art. 15zzra ust. 1 zd. 3 Tarczy Antykryzysowej 2.0).

NAPISZ DO AUTORA:

Paweł Łękawski

radca prawny
Associate

Stan epidemii – wykonywanie zobowiązań umownych w trakcie pandemii Covid-19

Stan epidemii – wykonywanie zobowiązań umownych w trakcie pandemii Covid-19

utworzone przez | 15 kwietnia, 2020 | COVID-19

Czytaj: 8 min

współpraca: Agnieszka Soja – Partner, dr Jakub Górski – Partner  

Ogłoszony w dniu 11 marca 2020 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) stan pandemii wirusa SARS-CoV-2 (na terenie Polski stan epidemii SARS-CoV-2 został ogłoszony przez Ministra Zdrowia w dniu 20 marca 2020 roku) [1] stanowi okoliczność, która z pewnością wywiera istotny wpływ na wykonywanie szerokiego spektrum umów w różnych gałęziach prawa.

Utrudnienia związane z funkcjonowaniem zakładów pracy, ograniczenia w przemieszczaniu się osób (w tym również między państwami członkowskimi Unii Europejskiej), zamknięcie granic strefy Schengen dla obywateli państw do niej nienależących, zamknięcie placówek oświatowych i odwołanie imprez masowych, wreszcie zakazy świadczenia określonych rodzajów usług w trakcie trwania epidemii, wywarły daleko idące konsekwencje na prowadzoną działalność gospodarczą oraz na wykonywanie przez przedsiębiorców ich zobowiązań z umów. Poniżej pokrótce omówiony zostanie ten wpływ, a także następstwa wystąpienia stanu pandemii COVID-19 dla należytego wykonywania umów.

Ogólne zasady wykonywania zobowiązań umownych

Przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają regulacji nakazujących stronom stosunku umownego podjęcia negocjacji celem zmodyfikowania jego treści na skutek wystąpienia nadzwyczajnych zdarzeń, takich, jak wystąpienie epidemii COVID-19. W praktyce kontraktowej stosowane są tzw. klauzule MAC (ang. Material Adverse Changes) czy MAE (ang. Material Advers Effect) uprawniające stronę (strony) umowy do odstąpienia od umowy w przypadku wystąpienia określonych zdarzeń, czy też obligujące strony do podjęcia w określonym terminie negocjacji celem zmiany warunków umowy tak, aby w zmodyfikowanej treści stosunku umownego został odzwierciedlony wpływ określonych zdarzeń na realizację obowiązków stron umowy.

W braku odmiennych zastrzeżeń w samej umowie, pewne uprawnienia stron umowy do żądania renegocjacji umowy można wywodzić z ogólnej zasady wykonywania zobowiązań umownych zawartej w art. 354 k.c.

Zgodnie z cyt. przepisem:

„Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonywaniu zobowiązania wierzyciel.”

Powyższa zasada wykonywania zobowiązań umownych wynika z i uszczegółowia zasady współżycia społecznego, uczciwego postępowania w obrocie, a także ogólną zasadę lojalności kontraktowej stron. Powołując się na powyższą zasadę wykonywania zobowiązań umownych, uprawnione jest stwierdzenie, że strony powinny dążyć do zachowania łączącej je relacji kontraktowej, szczególnie w przypadku relacji długoterminowych. Działaniem zmierzającym do urzeczywistnienia powyższego jest np. podjęcie w dobrej wierze negocjacji celem trwałej lub czasowej zmiany warunków umowy w związku z wystąpieniem sytuacji nadzwyczajnej, jaką jest pandemia COVID-19.

Należy pamiętać, że również w przypadkach, kiedy wykonanie umowy przez jedną ze stron stanie się utrudnione, czy też nawet niemożliwe na skutek wystąpienia zdarzeń mających charakter siły wyższej, czy też nadzwyczajnej zmiany stosunków (o czym poniżej), z ogólnej zasady wykonywania zobowiązań umownych, w tym też z zasady lojalność kontraktowej stron, należy wywieść obowiązek np. niezwłocznego i wzajemnego informowania się stron umowy o wystąpieniu takich zdarzeń i ich ewentualnego wpływu na należyte wykonanie umowy.

Siła wyższa

Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Tym samym odpowiedzialność dłużnika stosunku umownego za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, co do zasady, oparta jest na zasadzie winy. W stosunku umownym możliwe jest rozszerzenie tej odpowiedzialności (co często ma miejsce stosunkach między przedsiębiorcami) w ten sposób, że jedna lub wszystkie strony stosunku umownego odpowiadają względem siebie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania na zasadzie ryzyka.

Wskazać należy, że według reżimu odpowiedzialności kontraktowej opartego na zasadzie ryzyka granicą odpowiedzialności jest wystąpienie zdarzeń określanych jako siła wyższa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2019 roku sygn. akt IV CSK 129/18 oraz z dnia 11 stycznia 2001 roku sygn. akt IV CKN 150/00). Innymi słowy, jeżeli wystąpienie zdarzenia określanego jako siła wyższa uniemożliwiło należyte (np. terminowe) wykonanie zobowiązania umownego przez dłużnika, to w takim wypadku dłużnik nie będzie ponosił za to odpowiedzialności.

Tak samo wystąpienie zdarzenia stanowiącego siłę wyższą, które uniemożliwiło wykonanie czy też spowodowało nienależyte wykonanie umowy, stanowić będzie okoliczność, za którą dłużnik nie ponosi winy, a więc wyłączy jego odpowiedzialność według reżimu odpowiedzialności kontraktowej opartego na winie.

Kodeks cywilny nie zawiera legalnej definicji „siły wyższej”. W nauce prawa definiuje się ją jako zdarzenie zewnętrzne w stosunku do ruchu przedsiębiorstwa, o charakterze nadzwyczajnym, przejawiającym się w nieznacznym stopniu prawdopodobieństwa jego wystąpienia oraz o charakterze przemożnym, charakteryzującym się niemożnością jego „opanowania” i zapobieżenia jego skutkom na istniejącym w danej chwili poziomie rozwoju wiedzy i techniki. W praktyce obrotu gospodarczego w zawieranych umowach często zamieszczane są postanowienia określające zdarzenia stanowiące siłę wyższą, wyłączające odpowiedzialność kontraktową stron umowy. Przeważnie w tego rodzaju klauzulach, obok wskazania okoliczności zbliżonych do formułowanych przez orzecznictwo, znajduje się również kazuistyczne wyliczenie zdarzeń rozumianych przez strony jako siła wyższa. W takim wyliczeniu często wprost wskazywane jest wystąpienie stanu epidemii na danym terytorium, czy też pandemii. Należy przy tym zwrócić uwagę na dodatkowe zobowiązania stron umowy wskazane w bardziej rozbudowanych klauzulach dotyczących siły wyższej. W szczególności mogą one określać zasady notyfikowania pozostałych stron stosunku umownego o wystąpieniu zdarzeń mających charakter siły wyższej.

Biorąc pod uwagę całokształt ograniczeń w normalnym funkcjonowaniu przedsiębiorstw związanych z pandemią COVID-19, w tym również wynikających z przedsięwziętych przez poszczególne państwa członkowskie i samą Unię Europejską (a także przez państwa trzecie) środków mających przeciwdziałać jej rozprzestrzenianiu, okoliczności te stanowią siłę wyższą.

Niemniej, podkreślenia wymaga, że samo wystąpienie stanu epidemii COVID-19 nie jest jeszcze równoznaczne z automatycznym zwolnieniem stron umowy z odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonywanie umowy. Zaznaczyć należy, że wyłączenie odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego uzależnione będzie od wykazania, że to właśnie wystąpienie zdarzeń stanowiących siłę wyższą stanowiło jego przyczynę. W przypadku części działalności gospodarczych wykazanie takiego związku może nie nastręczać trudności – przykładowo ograniczenia w ich działalności mogą wynikać wprost z rozporządzeń i ustaw przyjmowanych przez ustawodawcę celem przeciwdziałania rozprzestrzeniania się epidemii COVID-19. W innych przypadkach związek ten może nie być już oczywisty. Z tych też przyczyn przedsiębiorca powinien na bieżąco dokumentować wszystkie okoliczności mające lub mogące mieć wpływ na wykonanie przez niego zobowiązania umownego, tak, aby ich źródło oraz wpływ na brak możliwości wykonania (należytego wykonania) określonego zobowiązania mógł zostać wykazany przed drugą stroną umowy. Tak samo ta strona umowy, która oczekuje na spełnienie określonego świadczenia z umowy, powinna wymagać od swojego kontrahenta, aby ten przedstawił odpowiednie dowody dokumentujące wpływ epidemii COVID-19 na wykonywanie przez niego umowy. Podkreślenia wymaga, że o ile stan epidemii COVID-19, który dotyka praktycznie większość państw na świecie, stanowi okoliczność zewnętrzną, niemożliwą czy też trudną do przewidzenia, a jej skutkom nie sposób zapobiec, to nie w każdym stosunku umownym sama ta okoliczność będzie miała taki sam wpływ na jego wykonywanie.

Podkreślić należy, że art. 355 § 2 k.c. nakazuje określać należytą staranność dłużnika w ramach wykonywanej przez niego działalności gospodarczej przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Tym samym od przedsiębiorcy należy wymagać więcej w stosunku umownym niż od innych uczestników obrotu gospodarczego. Powyższe wpływa na zakres odpowiedzialności dłużnika – przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.

Wygaśnięcie zobowiązania umownego na skutek następczej niemożliwości świadczenia

Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa (art. 475 § 2 k.c.)

W przypadku umów wzajemnych, jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. (art. 495 § 1 k.c.).
Stosownie natomiast do art. 495 § 2 k.c.:

„Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.”

Wskazane przepisy regulują kwestię następczej niemożności świadczenia przez strony umowy. Jako zasadę przyjęto, że jeżeli następcza niemożność świadczenia wynika z okoliczności, za które obowiązana strona nie ponosi odpowiedzialności (a taka sytuacja może wystąpić w związku ze stanem epidemii COVID-19), zobowiązanie wygasa z mocy prawa.

Co do zasady stan uniemożliwiający wykonanie umowy musi mieć charakter trwały, a nie okresowy. W tym drugim przypadku okoliczności te spowodują jedynie opóźnienie w wykonaniu zobowiązania. Z tej też przyczyny sama epidemia COVID-19 może nie powodować całkowitego i trwałego uniemożliwienia wykonania wszystkich zobowiązań umownych. Jak zakładamy, stan ten będzie miał charakter przejściowy i po jakimś czasie ustanie, a co za tym idzie przywrócona zostanie możliwość świadczenia w stosunku umownym.

W przypadku jednak części umów, stan epidemii COVID-19 może skutkować wygaśnięciem zobowiązania. Taka sytuacja będzie miała miejsce, jeżeli świadczenie dłużnika po terminie utraci doniosłość dla wierzyciela albo wynikać będzie to z natury zobowiązania. Łatwo wyobrazić sobie powyższe np. w kontekście świadczenia w postaci dostawy palm wielkanocnych, które będzie mogło zostać wykonane dopiero po ustaniu stanu epidemii, a więc na długo po świętach wielkanocnych, czy też w kontekście organizacji przyjęć i imprez okolicznościowych, które z uwagi na wprowadzone zakazy nie mogą zostać zrealizowane, dopóki nie ustanie stan epidemii COVID-19.

W przypadku umów wzajemnych należy również pamiętać o tym, że jeżeli niemożliwe stanie się wykonanie przez dłużnika części zobowiązania umownego z przyczyn, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, co do zasady wygaśnięcie zobowiązania dotyczyć będzie tylko tej części. W pozostałym zakresie umowa powinna nadal wiązać strony, chyba że częściowe świadczenie ze względu na naturę zobowiązania lub cel zobowiązania (wiadomy dłużnikowi) utraciłoby znaczenie. W takim przypadku wierzycielowi z mocy ustawy przysługuje prawo do odstąpienia od umowy.

Należy przy tym pamiętać, że w przypadku dłużnika powołującego się na wygaśnięcie zobowiązania z uwagi na następczą niemożność świadczenia, to na nim będzie spoczywał ciężar dowodu, że niemożność świadczenia powstała na skutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Analogicznie, w przypadku odstąpienia od umowy wzajemnej na podstawie regulacji ustawowej z art. 495 § 2 k.c., to strona podstępują od umowy będzie zobowiązana wykazać, że częściowe wykonanie zobowiązania przez drugą stronę utraciło dla niej znaczenie.

Rebus sic stantibus

Wyłomem od zasady, że umów należy dotrzymywać (łac. pacta sunt servanda), jest wprowadzona do Kodeksu cywilnego i wyrażona w art. 357(1) k.c. tzw. klauzula rebus sic stantibus, na podstawie której sąd może, w wyjątkowych okolicznościach, zaingerować w istniejący między stronami stosunek umowny.

Stosownie do cyt. przepisu:

„Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”

Epidemia COVID-19, której skutkiem są znaczne utrudnienia w prowadzeniu działalności gospodarczej i zawodowej, może powodować nadzwyczajną zmianę stosunków, której strony umowy nie mogły przewidzieć.

Niemniej jednak konieczność sądowej ingerencji w treść stosunku umownego nastręcza określone niedogodności po stronie podmiotu, który zechce dochodzić ochrony prawnej na podstawie tej klauzuli.

Po pierwsze, konieczne jest wystąpienie do sądu z powództwem o ukształtowanie (czy też w szczególnych przypadkach o rozwiązanie) istniejącego między stronami stosunku umownego. Wyrok sądu rozpatrującego takie powództwo ma charakter konstytutywny, a więc ewentualna zmiana umowy łączącej strony (czy też jej rozwiązanie) nastąpi dopiero z dniem uprawomocnienia się takiego wyroku. Do tego momentu strony są zobowiązane do wykonywania umowy na zasadach dotychczasowych i niezmienionych.

Co do zasady wyrok zapadły w oparciu o art. 357(1) k.c. będzie mieć skutek na przyszłość (ex nunc). W przypadku, kiedy sąd postanowi rozwiązać umowę (a więc wtedy, kiedy okaże się niemożliwe jej utrzymanie w mocy), sąd może, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, orzekając o konsekwencjach rozwiązania umowy, określić skutek wsteczny wydanego wyroku (skutek ex tunc).

Po drugie, niestety stan epidemii COVID-19 praktycznie sparaliżował działalność sądów powszechnych, co ma dwie ważne konsekwencje. Rozpoznanie powództwa opartego na klauzuli rebus sic stantibus znacznie opóźni się. W obecnych warunkach (i) do czasu ustania epidemii stronie przeciwnej nie zostanie doręczony odpis pozwu, a także (ii) nie zostanie wyznaczona rozprawa w sprawie, której przeprowadzenie jest konieczne dla wydania orzeczenia. Druga konsekwencja wstrzymania działalności sądów jest jeszcze dalej idąca i właściwie skutkuje tym, że wystąpienie z powództwem opartym o klauzulę rebus sic stantibus w warunkach epidemii COVID-19 może (co najmniej w niektórych przypadkach) okazać się niecelowe.

Otóż sąd rozpoznający takie powództwo będzie musiał brać pod uwagę stan sprawy aktualny na chwilę zamknięcia rozprawy. Tym samym w praktyce ewentualny wyrok mógłby zapaść dopiero po ustaniu stanu epidemii, a więc już w warunkach, kiedy nadzwyczajna zmiana stosunków może zaniknąć, a stosunki powrócą do stanu sprzed epidemii COVID-19.

Paradoksalnie zatem stan epidemii COVID-19 jest zdarzeniem uzasadniającym ingerencję sądu w treść istniejącego stosunku umownego, niemniej jednak ingerencja ta nie może nastąpić (z przyczyn obiektywnych wynikających z ograniczenia funkcjonowania sądów powszechnych), a kiedy już ingerencja taka będzie mogła zostać dokonana przez sąd, mogą ustąpić jej przyczyny, tj. stosunki mogą powrócić do stanu sprzed nadzwyczajnej zmiany, co może skutkować oddaleniem wniesionego powództwa.

Orzecznictwo stoi na jednolitym stanowisku, że nie jest możliwe powołanie się na klauzulę rebus sic stantibus jako zarzutu podniesionego przez pozwanego dotkniętego nadzwyczajną zmianą stosunków w toku procesu. Innymi słowy, pozwany nie może skutecznie bronić się przed roszczeniem powoda z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z umowy powołując się na klauzulę rebus sic stantibus. Żądanie, o którym mowa w art. 357(1) k.c. pozwany mógłby zgłosić jedynie w powództwie wzajemnym (przy czym trzeba mieć na uwadze, że nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie w listopadzie 2019 roku, wprowadziła zakaz wnoszenia powództw wzajemnych w postępowaniach w sprawach gospodarczych – art. 458(8) § 3 k.p.c.).

Przypisy:

[1] rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz. U. poz. 491 z późn. zm.), wydane na podstawie art. 46 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284, 322 i 374)

Jakub Puciato

radca prawny
Associate

  1. Strony:
  2. 1
  3. 2
  4. 3

Pin It on Pinterest