W dniu 1 czerwca 2020 r. wejdzie w życie przepis art. 1 pkt 1) ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych (dalej jako: „Nowelizacja”). Przepis ten zmieni ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej jako: „k.c.”), w ten sposób, że dodany zostanie do niej przepis art. 385(5) k.c. Wprowadzany przepis umożliwi stosowanie regulacji odnoszącej się do niedozwolonych postanowień umownych w odniesieniu do osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą zawierających umowę bezpośrednio związaną z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Dodanie przepisu art. 385(5) k.c. ma doniosłe znaczenie z punktu widzenia wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, które kierują ofertę swoich produktów lub usług do osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą i posługują się wzorcami umownymi. Wejście w życie wskazanego przepisu oznacza bowiem konieczność dokonania przeglądu stosowanych wzorców umownych i ewentualnego wprowadzenia nowych wzorców na potrzeby odrębnej kategorii relacji kontraktowych, czyli B2sB (Business To Small Business), które w istocie będą musiały spełniać zbliżone lub analogiczne standardy, jak relacje B2C (Business To Consumer). Wprowadzone rozwiązanie zmierza do ochrony osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, których pozycja ekonomiczna jest słabsza, a także zazwyczaj po ich stronie występuje deficyt informacyjny, w relacji z innymi przedsiębiorcami, których skala i rozmiar prowadzonej działalności jest znacznie większa.
Podmiotowe kryteria zastosowania Nowelizacji
Wprowadzona zmiana pod względem podmiotowym będzie miała zastosowanie jedynie do osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Nie będzie miała ona zastosowania do spółek osobowych, a także osób prawnych.
Odwołując się do przykładu, architekt prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą będzie mógł skorzystać z mechanizmów ochronnych wprowadzonych w drodze Nowelizacji. Jeśli jednak ta sama osoba będzie świadczyć usługi za pośrednictwem spółki partnerskiej lub jawnej zawiązanej z innym architektem, to podwyższony standard ochrony nie znajdzie w takim wypadku zastosowania.
Niezależnie od tego, że z ekonomicznego punktu widzenia taka spółka, jak i pozycja informacyjna jej wspólników, w relacji na przykład z bankiem, w zasadzie niczym nie będzie się różnić od sytuacji, w której każdy z nich zawarłby umowę w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej.
Zakres zastosowania reżimu B2sB
Nowelizacja przewiduje, że przepisy odnoszące się do niedozwolonych postanowień umownych znajdą zastosowanie do umów zawartych przez osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą bezpośrednio związanych z tą działalnością, jeśli z treści zawieranych umów wynika, że nie posiadają one dla takich osób charakteru zawodowego.
Z punktu widzenia zakresu zastosowania znowelizowanego przepisu kluczowe jest ustalenie co należy rozumieć przez zawodowy charakter umowy dla określonej osoby fizycznej. W treści uzasadnienia do projektu Nowelizacji przedstawiona została argumentacja wskazujące, że swoistego rodzaju probierzem w zakresie tego, czy umowa ma charakter zawodowy dla określonego przedsiębiorcy powinna być treść wpisu w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) wskazująca na przedmiot prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Mając powyższe na uwadze przyjąć należy, że zawodowy charakter będą miały na pewno umowy, na podstawie których osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą dokonają dostawy towarów lub usług. Wysoce problematyczna pozostaje natomiast kwalifikacja pozostałych umów zawieranych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Odnosząc się do przykładu, jeśli lekarz dentysta świadczący usługi w ramach prowadzonej jednoosobowej działalności gospodarczej zawiera umowę sprzedaży mającą za przedmiot materiały do wypełnienia ubytków i światłoutwardzalne w celu świadczenia usług dentystycznych swoim pacjentom, to wydaje się, że umowa taka będzie miała dla niego charakter zawodowy. Zawarta już jednak przez tego lekarza dentystę umowa leasingu pojazdu osobowego będzie pozbawiona zawodowego charakteru.
Pojawia się jednak pytanie, czy jeśli przedmiotem umowy leasingu będzie fotel dentystyczny, czy kwalifikacja takiej umowy leasingu ulegnie zmianie? Można argumentować, że tak. Choć z drugiej strony nie są pozbawione racji argumenty, że lekarz dentysta prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą bez wątpienia jest w słabszej sytuacji ekonomicznej niż spółka świadcząca usługi leasingu (chociażby ze względu na rozmiar prowadzonej działalności), a także istnieje brak równowagi informacyjnej w zakresie dłużnych form finansowania prowadzonej działalności gospodarczej między lekarzem dentystą, a leasingodawcą, w tym konstrukcji oferowanego produkty przez firmę leasingową. W konsekwencji może prowadzić to do przyjęcia, że wskazana umowa leasingu pozbawiona jest zawodowego charakteru.
Podsumowując, kryteria kwalifikacji ról w jakich występują osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, są nieostre i zależą od oceny ogółu okoliczności towarzyszących zawieranej umowie. Prowadzi to do niepewności, co do roli w jakiej określona osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą będzie występować w obrocie cywilnoprawnym.
Skutki wprowadzonej regulacji
Postanowienia umów zawartych z osobami fizycznymi prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą nie są wiążące, jeśli kształtują prawa i obowiązki wskazanych osób w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, jednocześnie rażąco naruszając ich interesy. Tym samym, sankcja bezskuteczności abuzywnych postanowień umownych będzie miała zastosowanie również w obrocie profesjonalnym. Należy jednak pamiętać, że w realiach konkretnego przypadku brak związania określonymi postanowieniami umowy stanowiącymi klauzule niedozwolone może prowadzić do dalej idących konsekwencji. Wyeliminowanie klauzul abuzywnych może doprowadzić bowiem do zmiany charakteru łączącego strony stosunku prawnego w taki sposób, że umowa kreująca taki stosunek prawny zostanie uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego lub naturą danego stosunku prawnego. Powyższe natomiast może prowadzić do bezwzględnej nieważności umowy, np. umowa bez postanowień uznanych za klauzule abuzywne nie będzie mogła zostać wykonana.
Czasowy zakres zastosowania nowych przepisów
Nowelizacja nie ma zastosowania do umów zawartych przed 1 czerwca 2020 r. Oznacza to, że postanowienia wzorców umownych, którymi proferenci posłużyli w relacjach z osobami fizycznymi prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą przed wskazaną datą, nie mogą stanowić przedmiotu kontroli z punktu widzenia ich abuzywności. Tym samym, znowelizowany stan prawny nic nie zmieni z punktu widzenia umów zawartych przed dniem 1 czerwca 2020 r., niezależnie od tego na jak długi okres umowy te zostały zawarte (jak długo będą obowiązywać po wejściu w życie Nowelizacji).
Jeśli chcesz (s)pokoju… szykuj się do rozpoczęcia stosowania znowelizowanych przepisów
Nowelizacja powinna skłonić wszystkich przedsiębiorców, których kontrahentami są osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą do dokonania szczegółowego przeglądu stosowanych wzorców umownych oraz ich dostosowania do podwyższonych standardów ochrony osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą wprowadzonych w drodze nowelizacji. W przypadku przedsiębiorców, którzy do tej pory nawiązywali wyłącznie relacje B2B konieczne może być przygotowanie nowych wzorców umownych właściwych dla relacji B2sB, które w warunkach konkretnego przypadku mogą się okazać nieodbiegające istotnie od wzorców stosowanych w relacji B2C.
Piotr Rodziewicz
adwokat
Senior Associate
