Pandemia koronawirusa a obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości

współpraca: dr Tomasz Spyra – Partner, dr Jakub Górski – Partner  
Stan aktualny na dzień 30 kwietnia 2020 r. 

Przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 („Tarcza 2.0.”) wprowadzają istotne zmiany w zakresie terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku, gdy stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19.

Dotychczasowy stan prawny

Prawo upadłościowe nakłada na członków zarządu niewypłacalnych spółek prawa handlowego obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości (tak: art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe („Prawo Upadłościowe”)). Ustalenie czasu włPrawo Upadłościowea wniosku o ogłoszenie upadłości i jego skuteczne złożenie jest kluczowe dla uniknięcia odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania cywilnoprawne i publicznoprawne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 299 § 1 i 2 k.s.h.), odpowiedzialności członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych (art. 116 Ordynacji Podatkowej), czy wreszcie odpowiedzialności odszkodowawczej osób reprezentujących niewypłacalną spółkę prawa handlowego względem jej wierzycieli z art. 21 ust. 3 Prawa Upadłościowego. Brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie może również aktualizować odpowiedzialność karną członka zarządu spółki kapitałowej z art. 586 k.s.h., jak również stanowić podstawę orzeczenia o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia niektórych funkcji na okres od jednego do dziesięciu lat (art. 373 i n. Prawa Upadłościowego).

Co zmienia Tarcza 2.0.?

W dniu 18 kwietnia 2020 r. wszedł w życie przepis art. 15zzra ust. 1 Tarczy 2.0., zgodnie z którym bieg trzydziestodniowego terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie rozpoczął się, a rozpoczęty uległ przerwaniu, jeżeli:

• podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a
• stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19.

Stan zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 został wprowadzony na terenie kraju od 14 marca 2020 r., zaś stan epidemii obowiązuję od 20 marca 2020 r. Pomimo, że analizowany przepis art. 15zzra ust. 1 Tarczy 2.0. wszedł w życie w dniu 18 kwietnia 2020 r. (art. 118 Tarczy 2.0.), to uwzględniając cel wprowadzanych przepisów (ratio legis ustawy) oraz jego warstwę literalną należy uznać, że bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie rozpoczął się, a rozpoczęty uległ przerwaniu już z dniem 14 marca 2020 r., a nie od dnia wejścia w życie Tarczy 2.0. Po odwołaniu wyżej wymienionych stanów termin trzydziestodniowy biegnie na nowo.

Podstawowym warunkiem skorzystania przez niewypłacalnego przedsiębiorcę z analizowanej regulacji jest powstanie stanu niewypłacalności z powodu COVID-19. Ustalenie tego może w praktyce być utrudnione. Złożoność i dynamiczny charakter współczesnych stosunków gospodarczych sprawia, że stan niewypłacalności jest zazwyczaj następstwem wielu zdarzeń i okoliczności, które wzajemnie na siebie wpływają. Dodatkowo, negatywne skutki ekonomiczne dla przedsiębiorców wynikające z rozprzestrzenia się wirusa SARS-CoV-2 ujawniły się w pewnych branżach już w pierwszych dniach po wprowadzeniu stanu zagrożenia epidemicznego (np. branża hotelarska), podczas gdy w innych mogą one być zauważalne dopiero wraz z upływem czasu (np. branża deweloperska). Już w przeszłości istotne praktyczne problemy dla kadry zarządzającej przedsiębiorstwa miało ustalenie momentu powstania stanu niewypłacalności. W tym momencie należy również odpowiedzieć sobie na dodatkowe pytanie, czy utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych powstała z powodu COVID-19. Szczególnie problematyczne może być to w sytuacji, gdy problemy finansowe spółki istniały jeszcze przed wprowadzeniem stanu zagrożenia epidemicznego.

Nowe domniemanie prawne

Uwzględniając powyższe wątpliwości oraz dążąc do zapewnienia członkom zarządów niewypłacalnych spółek większej ochrony ustawodawca zdecydował się wprowadzić dodatkowe domniemanie prawne. Zgodnie z art. 15zzra ust. 1 zd. 3 Tarczy 2.0, jeżeli stan niewypłacalności powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 domniemywa się, że zaistniał z powodu COVID-19. Praktyczne wątpliwości może budzić fakt, że stan niewypłacalności uzasadniający ogłoszenie upadłości spółki powinien się charakteryzować pewną trwałością. Oceniając spełnienie podstaw do ogłoszenia upadłości spółek kapitałowych badamy stan niewypłacalności przy wykorzystaniu dwóch testów: płynnościowego (art. 11 ust. 1 Prawa Upadłościowego) i bilansowego (art. 11 ust. 2 Prawa Upadłościowego). Spełnienie przesłanki bilansowej wymaga trwania stanu nadmiernego zadłużenia „przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące”. Z kolei przesłanka płynnościowa wymaga, aby opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekraczało trzy miesiące. Za celową należy zatem ocenić zmianę analizowanego przepisu w ten sposób, aby bieg trzydziestodniowego terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie rozpoczynał się, jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała również w pierwszym okresie po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19.

Należy również podkreślić, że wprowadzone przez ustawodawcę domniemanie jest wzruszalne i może zostać obalone w toku postępowania sądowego. Dla przykładu, wierzyciel niewypłacalnej spółki może w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 299 k.s.h. skutecznie wykazać za pomocą wszelkich dostępnych mu środków dowodowych, że stan niewypłacalności przedsiębiorcy powstał w następstwie innych okoliczności niż pandemia wywołana COVID-19. Przepisy Tarczy 2.0. zostały bowiem ustanowione w określonym celu, tj. ochrony przedsiębiorców w związku ze szczególną sytuacją epidemiologiczną i nie mogą być wykorzystywane do ochrony nierzetelnie postępujących członków zarządów spółek handlowych, którzy swoim zachowaniem narażają wierzycieli na niemożność zaspokojenia ich należności.