Przejrzystość wynagrodzeń – zbliża się termin wdrożenia unijnej dyrektywy

W czerwcu 2023 roku w życie weszła Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/70 z dnia 10 maja 2023 roku w sprawie przejrzystości wynagrodzeń [1], a na jej wdrożenie państwom członkowskim zostało około 1,5 roku. To duża zmiana i spore wyzwanie dla przedsiębiorstw, a czasu, wbrew pozorom, mamy niewiele.

Do 7 czerwca 2026 roku państwa członkowskie UE muszą zaimplementować przepisy Dyrektywy. Jakie zmiany czekają w najbliższych latach państwo i pracodawców?

Podstawowymi celami Dyrektywy jest zapewnienie prawa do równego wynagrodzenia, w tym również do świadczeń i zapewnienie prawa do równego traktowania za pracę o takiej samej wartości i w ocenie jakości pracy. W uzasadnieniu do projektu Dyrektywy czytamy, że Unia już od wielu lat próbuje zażegnać problemowi dyskryminacji płacowej. Z badań Eurostatu z tamtego okresu wynika, że luka płacowa pomiędzy zarobkami kobiet i mężczyzn wynosiła wówczas około 14% [2], natomiast luka emerytalna pomiędzy tymi samymi grupami – aż 33% [3]. Projektowana Dyrektywa miała zatem urzeczywistniać założenia strategii na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020-2025, a także jest zgodna z Agendą ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, w szczególności celu 5 dotyczącego osiągnięcia równouprawnienia płci i wzmocnienia pozycji kobiet i dziewcząt [4].

 Cele Unii mają zostać osiągnięte poprzez wprowadzenie szeregu nowych instrumentów i obowiązków adresowanych do państw członkowskich i pracodawców w sektorze publicznym i prywatnym. Dyrektywa będzie miała zastosowanie do pracowników zatrudnionych na umowę o pracę lub pozostających w stosunku pracy określonych przez prawo, układy zbiorowe lub praktykę obowiązujące w poszczególnych państwach członkowskich, a także do kandydatów na pracownika. Ustawodawca wierzy, że ustanowienie przejrzystości wynagrodzeń przyczyni się do zwiększenia świadomości pracodawców o luce płacowej, a także pozwoli wykryć przypadki dyskryminacji, tam, gdzie występuje one nieświadomie i niecelowo.

Przejrzystość wynagrodzeń

Likwidacja dysproporcji wynagrodzeń ma przede wszystkim polegać na wdrożeniu narzędzi lub metod oceny i porównywania wartości pracy neutralnych pod względem płci. Ocena ta powinna brać pod uwagę jedynie obiektywne zmienne przesądzające o wartości wykonywanej pracy. Należą do nich takie cechy jak np. posiadane umiejętności, podejmowany wysiłek, zakres odpowiedzialności czy warunki pracy. Stworzone kryteria pracodawca udostępnia pracownikom w łatwo dostępnym miejscu.

Z przejrzystości wynagrodzeń skorzystają także osoby ubiegające się o pracę w danej firmie. Na podstawie sporządzonych kryteriów kandydat będzie miał dostęp do informacji takich jak:

• początkowy poziom wynagrodzenia na aplikowanym stanowisku lub jego przedział,
• w uzasadnionych przypadkach, do przepisów układu zbiorowego stosowanych przez pracodawcę dotyczących tego stanowiska.

Dane o wynagrodzeniu winny stworzyć przestrzeń do świadomej negocjacji między stronami, w związku z czym mają zostać podane do wiadomości jeszcze przed rozmową kwalifikacyjną, np. w ogłoszeniu o pracę. Ponadto, ogłoszenia, w tym zawarte w nich nazwy stanowisk, muszą być neutralne pod względem płci. Podczas rekrutacji potencjalny pracodawca czuwa nad tym, aby proces ten przebiegał w sposób niedyskryminujący kandydata, a prawo do równego wynagrodzenia nie było podważane. Co ważne, kandydat nie może zostać zapytany o wysokość wynagrodzenia otrzymywanego u poprzednich pracodawców.

Prawo do informacji

W stosunku do już zatrudnionych osób, pracodawca zapewni łatwy dostęp do kryteriów stosowanych w celu określania poziomu wynagrodzeń na danych stanowiskach i schematu ich wzrostu. Dyrektywa zapewnia również uprawnienie, zgodnie z którym pracownicy na własne żądanie mogą uzyskać od zatrudniającego pisemną informację o indywidualnym poziomie wynagrodzenia oraz o średnich poziomach wynagrodzenia, wraz z podziałem na płeć i w odniesieniu do osób wykonujących taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości. Reakcja pracodawcy na wniosek nie może trwać dłużej niż dwa miesiące. O prawie do informacji podmiot zatrudniający informuje swoich pracowników raz do roku.

Sprawozdawczość w zakresie luki płacowej między płciami

Niezwykle istotnym z punktu widzenia Dyrektywy zobowiązaniem nałożonym na pracodawcę jest obowiązek sprawozdawczości. Stanowi on element kontroli w zakresie przestrzegania przepisów Dyrektywy. Przedsiębiorstwa będą musiały składać państwu członkowskiemu informacje w przedmiocie:

1. luki płacowej ze względu na płeć,
2. luki płacowej ze względu na płeć w formie składników uzupełniających lub zmiennych,
3. mediany luki płacowej ze względu na płeć,
4. mediany luki płacowej ze względu na płeć w formie składników uzupełniających lub zmiennych,
5. odsetka pracowników płci żeńskiej i męskiej otrzymujących składniki uzupełniające lub zmienne,
6. odsetka pracowników płci żeńskiej i męskiej w każdym kwartylu wynagrodzenia,
7. luki płacowej ze względu na płeć wśród pracowników w podziale na kategorie pracowników, według zwykłej podstawowej płacy godzinowej lub miesięcznej oraz składników uzupełniających lub zmiennych.

Niniejsze informacje, z wyjątkiem punktu 7., zostaną udostępnione publiczne przez państwa członkowskie i tym samym umożliwią porównanie pracodawców, z uwzględnieniem konkretnej branży czy regionu. Te same dane pracodawca może opublikować przykładowo na swojej stronie internetowej. Niemniej jednak należy pamiętać, że dane dotyczące luki płacowej podlegają przekazaniu pracownikom i przedstawicielom pracowników, a na odpowiednie żądanie, także inspektorowi pracy oraz organowi ds. równości. Na żądanie zainteresowanych przekazywane dane podlegają odpowiedniemu umotywowaniu.

Unijny ustawodawca określił terminy wywiązania się z obowiązku sprawozdawczości, które różnią się w zależności od rozmiaru przedsiębiorstwa i prezentują się następująco:

Pokreślenia wymaga fakt, że, prawodawca krajowy może nałożyć powyższy obowiązek również na podmioty zatrudniające mniej niż 100 osób. Na chwilę obecną przekazywanie informacji przez te podmioty jest nieobligatoryjne.

Przeprowadzenie oceny wynagrodzeń z przedstawicielami pracowników

Pracodawca wraz z przedstawicielami pracowników dokonuje wspólnej oceny wynagrodzeń, polegającej na zidentyfikowaniu różnic w wynagrodzeniach pracowników różnych płci, a które nie są uzasadnione obiektywnymi kryteriami. Celem współpracy jest określenie i podjęcie działań naprawczych, a także zapobieżenie ponownemu powstaniu luki w przyszłości. Do wspólnej oceny wynagrodzeń dochodzi, gdy:

1. luka płacowa między kobietami a mężczyznami wyniesie co najmniej 5%,
2. pracodawca nie uzasadnił tej różnicy obiektywnymi przesłankami,
3. w ciągu sześciu miesięcy pracodawca nie zastosował środków zaradczych – w przypadku, gdy różnica okaże się nieuzasadniona.

Możliwe negatywne konsekwencje dla pracodawcy

Uchwalona przez UE Dyrektywa zawiera również regulacje dotyczące skutków nieprzestrzegania jej przepisów. Pracodawcy, który dopuścił się dyskryminacji płacowej ze względu na płeć będzie groziła zapłata odszkodowania lub zadośćuczynienia. Każde z nich musi stawiać pracownika w sytuacji, w której znajdowałby się, gdyby do dyskryminacji nie doszło. Oznacza to, że poszkodowany byłby uprawniony do otrzymania odpowiedniej sumy w postaci zaległego wynagrodzenia oraz premii i innych świadczeń pieniężnych, których wysokość zależałaby od poziomu otrzymywanego wynagrodzenia, a także świadczeń rzeczowych czy odszkodowania za utracone szanse. W tym postępowaniu ustawodawca zastosował odwrócony ciężar dowodu, co oznacza, że pracodawca jest zobowiązany do udowodnienia, że do naruszenia nie doszło.

Wskazać należy, że treść Dyrektywy nie wskazuje maksymalnej wysokości odszkodowania ani zadośćuczynienia. Ponadto, sąd, na wniosek powoda może również wydać nakaz zaprzestania naruszenia i podjęcia środków umożliwiających przestrzeganie zasady równości wynagrodzeń.

Powództwo w przedmiocie wypłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia może zostać poprzedzone ewentualnym postępowaniem pojednawczym. Co ważne, sprawę będą mogli wszcząć zarówno aktualni jak i byli pracownicy.

Podsumowanie

Opisane zmiany oznaczają, że pracodawcy będą musieli dokonać rewizji obecnie funkcjonującej polityki płacowej w ich organizacji i ocenić, czy będzie korespondowała z nowymi przepisami. W przypadku ujawnionych nieprawidłowości niezbędne będzie dokonanie analizy czy różnice te wynikają z uzasadnionych przyczyn. W przeciwnym wypadku niezbędne może okazać się przemodelowanie systemu wynagrodzeń.

Ważnym sygnałem ze strony Unii jest zobligowanie państw członkowskich do wsparcia przedsiębiorstw zatrudniających mniej niż 250 pracowników. Ma ono polegać na udzielaniu pomocy technicznej i organizacji szkoleń w przedmiocie przestrzegania przepisów antydyskryminacyjnych. W każdym przypadku najkorzystniejszym rozwiązaniem będzie jak najszybsze wdrożenie zmian w celu dokładnego zbadania kondycji wewnętrznych procedur i uniknięcia wystąpienia komplikacji w przeddzień implementacji przepisów krajowych.

Do polskiego Sejmu trafił już projekt nowelizacji kodeksu pracy. Niemniej jednak, posłowie wciąż debatują nad tym, czy tryb złożenia projektu jest właściwy i czy zakresem podmiotowym nie należy też objąć umów cywilnoprawnych. Dyskusje budzą duże emocje, zwłaszcza z uwagi na treść Uchwały Sądu Najwyższego z 1993 roku, zgodnie z którą informacja o wynagrodzeniu pracownika jest jego dobrem osobistym i korzysta z ochrony przed ujawnieniem [5].

Nadzór merytoryczny nad tekstem: mec. Adam Kostrzewa, Partner.

Przypisy:
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/970 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie wzmocnienia stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet za taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości za pośrednictwem mechanizmów przejrzystości wynagrodzeń oraz mechanizmów egzekwowania (dalej jako „Dyrektywa”).
[2] https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_05_20/default/table?lang=en.
[3] https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/DDN-20200207-1.
[4] https://sdgs.un.org/goals.
[5] Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1993 roku, sygn. akt I PZP 28/93, OSN 19944/1/1.

Napisz do autora: